Deense ‘damesliteratuur’ uit de 19e eeuw

Het literaire Denemarken werd rond 1870 bruusk uit zijn romantische harmoniedroom gewekt door de jonge literatuurcriticus Georg Brandes, die in culturele hotspots in Europa ogen en oren de kost had gegeven en vol moderne ideeën naar Denemarken terugkeerde. Weg met die moralistische gezapigheid en dat verstokte conservatisme: engagement, dat was wat de insteek van moderne literatuur diende te zijn, ‘at sætte problemerne under debat’ , oftewel literatuur moest maatschappelijke actuele problemen, misstanden en taboes als thema hebben en ter discussie stellen. Met diverse publicaties en voordrachten trok Brandes als instigator van de nieuwe literaire stroming ‘det moderne gennembrud’ (de moderne doorbraak) een hele schare geëngageerde auteurs uit Denemarken, Noorwegen en Zweden aan die, geïnspireerd door schrijvers als de Franse Zola en Flaubert, een waarheidsgetrouwe weergave van de realiteit, hoe rauw ook, in hun werk nastreefden.

Maatschappelijke problemen waren er ten overvloede in de Deense conservatieve, patriarchale samenleving rond het midden van de 19^e eeuw. Alleen al de rol van de vrouw was voer voor de nodige discussie en debat. Je zou verwachten dat veel vrouwelijke auteurs hun kans schoon zagen om de pen op te pakken om de scheve verhoudingen tussen mannen en vrouwen aan de kaak te stellen. Blijkens overgeleverde correspondentie en andere getuigenissen waren er diverse vrouwen onder de ‘adepten’ rond Brandes, maar….welke betekenis en waardering had hun oeuvre? Brandes ruimt in geen van zijn monografieën en overzichtswerken een plaats in voor contemporaine vrouwelijke auteurs. Terwijl een speurtocht op internet al snel legio werk naar boven haalt van vrouwelijke schrijfsters in de kring rond Brandes zoals Olivia Levison, Vilhemine Zahle, Erna Juel-Hansen, Amalie Skram (die door haar Noorse afkomst officieel niet echt in dit rijtje thuishoort) en diverse anderen.

De Deense literatuurhistoricus Pil Dahlerup komt in haar omvangrijke proefschrift uit 1983 Det moderne gennembruds kvinder (vrouwen in de periode van de moderne doorbraak) uit op 70 vrouwen die in dat tijdsbestek, althans na 1870, debuteerden. Voor het merendeel vrouwen die iets te melden hadden en het naar mijn mening absoluut niet verdienden door Brandes en de zijnen niet serieus te worden genomen omdat ze volgens hen weliswaar goede ideeën hadden maar gewoon geen talent bezaten. Het was, aldus Brandes in de geest van generaties mannelijke recensenten voor hem, geen Kunst met een grote K die zij voortbrachten. Is dit het hardnekkige literair diskwalificerende stigma dat ook in de huidige tijd nog aan het oeuvre van vrouwelijke auteurs kleeft? Dat hun werk niet boven het niveau van vrouwenromannetjes, ‘damesliteratuur’ uitstijgt? Ook in bijvoorbeeld de Deense literaire canon die nu voor middelbare scholen wordt gehanteerd, zijn voor de tweede helft van de 19^e eeuw geen vrouwelijke schrijvers opgenomen¹.

Hoog tijd om, zonder enige wetenschappelijke, literaire of artistieke pretentie en volstrekt belangeloos, enkele van deze vrouwen uit de vergetelheid te halen zodat de lezer zelf een oordeel kan vellen. In variatie op een aloude zegswijze dat een mens tweemaal sterft: de eerste keer als het hart ophoudt te kloppen en de tweede keer als zijn naam niet meer wordt genoemd, zou ik dit voor schrijvers willen ombuigen naar een tweede keer sterven als het werk niet meer wordt gelezen.

Op deze website besteed ik dan ook aandacht aan Deense vrouwen die in de periode van 1850 tot ruwweg 1900 hebben gepubliceerd, dus ook uit de periode voor en na ‘det moderne gennembrud’. Dit doe ik, in willekeurige volgorde, in de vorm van blogs over auteurs, (fragment)vertalingen of boekbesprekingen, vaak gelardeerd met enige achtergrondinformatie omdat je het geschrevene doorgaans niet los kunt zien van de culturele, historische of thematische context.
De auteursportretten in de blogs zijn voor het merendeel schetsen die ik zelf op basis van origineel beeldmateriaal heb vervaardigd met grafiet, krijt en houtskool.

1. Ook in de nieuwste literaire canon anno 2022 van Nederland staat in de top 10 van belangrijkste auteurs maar één vrouw: Hella Haasse. In de top 10 van belangrijkste werken staat geen enkel werk van een vrouwelijke auteur. Deze canon wordt samengesteld door leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in samenspraak met een grote groep beroepslezers en literatuurliefhebbers.